گزارش وبینار:
«پنج بیماری که پژوهشها از آن رنج میبرند و روشهای غلبه بر آن»
جان آنتوناکیز استاد رفتار سازماني در دانشکده کسب و کار و اقتصاد از دانشگاه لوزان سوئیس است. وی علاوه بر مطالعات رفتار سازمانی در زمینه روش تحقیق، روانسنجی و آمار کاربردی نیز صاحبنظر است. مقالات متعدد وی در مجلات معتبر دنیا نشان از تبحر وی در زمینه روش تحقیق است. ایشان سردبیر فصلنامه رهبری و ویراستار بسیاری از مجلات معتبر است. ایشان در وبیناری که در تاریخ ۱۵ نوامبر ۲۰۱۷ برگزار شد از تجربیات خود در ارزیابی مقالات و پژوهش های متعدد در قالب بیماری های مبتلا به پژوهش ها سخن گفت. در ذیل خلاصه این وبینار ارائه می گردد:
در ابتدای وبینار استاد آنتوناکیز برای ایجاد انگیزه بیشتر در شنوندگان به نتایج نظرسنجی در مورد موضوع سخنرانی اخیر خود در TEDX در مورد کاریزما پرداخت. در این نظر سنجی سه سوال پرسیده شده بود که پاسخهای بلی خیر و نمیدانم به آن داده شده بود. استاد نتایج این نظرسنجی را بصورت pie chart نشان داد که البته در تصویر دیده نشد. اما نکته ای که ذکر شد این بود که نتایج این نظرسنجی در سخنرانی فعلی نیز تأثیر داشت.
در ادامه آنتوناکیز اشاره نمود که: «من پزشک نیستم ولی به حسب تجربیات خود مشکلاتی را در انجام پژوهشها ملاحظه کردم که برای آن استعاره بیماری را انتخاب مینمایم! چرا که بیماری به معنای اختلال یا بی نظمی است که با علائمی خود را نشان میدهد و منجر به ناتوانی و ضعف بدن میشود و اینجا نیز منظور ما از بدن، بدنه دانش است که ممکن است بدلایلی بیمار شود». وی افزود: «نحوه جمع آوری یک پژوهش، شرایطی که در آن پژوهش انجام میشود، مشوقهایی (انگیزاننده هایی) که از طرف مجلات، حمایت کنندگان مالی و یا دانشگاهها برای پژوهشگران در نظر گرفته میشود همه و همه میتوانند در بروز و یا تشدید این بیماریها مؤثر باشند». نکته جالب اینکه، ایشان برای نام گذاری این بیماریها از نامها و پسوندهایی شبیه آنچه در عارضه ها وبیماریهای جسمی استفاده می شود استعاره نموده اند. در ادامه به توضیح این بیماریها خواهیم پرداخت:
۱- Significosis:
این بیماری تمرکز بی حد و حصر بر ایجاد نتایج معنی دار آماری محسوب میشود؛ بطور مثال در برخی پژوهشها اندازه گیریهای مکرری انجام میشود که نیازی به آنها نیست. مانند تست معنی داری در سطوح اطمینان متعدد (۰/۰۱) و (۰/۰۵).
۲- Neophilia:
این بیماری (که شبیه بیماری هموفیلیا نام گذاری شده!) به تمایل شدید افراد به نتایج جدید اشاره دارد. در این افراد تمایل به قدرت[۱] بالاست و به این دلیل این افراد به پژوهشهای قبلی که انجام شده توجهی ندارند و بدنبال کسب نتایج جدید و دست نخورده هستند. اما این مسئله منجر به نادرست شدن نتایج تحقیق میشود. چرا که توجه به ادبیات و پیشینه در هر پژوهش ضروری است.
۳- Theorrhea:
در این بیماری محقق، شیداگونه بدنبال کشف تئوری جدیدی است و در راه رسیدن به یک نظریه جدید خود را به سختی می اندازد در حالیکه بجای این کار اگر از تئوریهای قبلی فرضیهای را ایجاد کند و بصورت نوآورانه به آزمون آن بپردازد به نتیجه مطلوبتری خواهد رسید.
۴- Argoriom:
انجام پژوهشهای بیمعنا و بیفایده در تحقیقات تجربی و عملی. در بسیاری از علوم تجربی مانند علم فیزیک، شیمی و یا اقتصاد، نظریه هایی وجود دارند که از پیش اثبات شده اند و تکرار دوباره آنها لزوم و ضرورتی ندارد. بنابراین وجود نتایج همبسته و شبیه به هم نیاز به پژوهشهای دیگر را مرتفع می سازد.
۵- Disjunctivitise:
تمایل نادرست به جمع آوری و انباشتن داده ها برای تولید یک کمیت زیاد اما بی محتوا و بدون انسجام از مطالب.
علائم بیماری
بعد از اشاره به این بیماریها، جان آنتوناکیز از علائمی نام برد که با مشاهده آنها می توان پی برد که یک یا چند بیماری در پژوهش وجود دارد. این علائم به شرح زیر هستند:
- P-Hacking:
تمایل به حک کردن و عوض کردن داده های آماری مانند p-value. چرا که ارزش پی در پژوهشهای کمی مهم ترین شاخص معنی دار بودن این پژوهشهاست. و افرادی که اصرار دارند که پژوهشهای خود را معنی دار نشان بدهند در این شاخص تغییراتی را ایجاد مینمایند.
- QRP:
این علامت که مخفف کلمات Questionable Research practice است بر این مسئله دلالت دارد که هیچ یک از فعالیتهای پژوهشی مانند جمع آوری داده ها و تحلیل آنها و غیره نباید سوال برانگیز باشد. در غیر این صورت باید بدنبال نقص یا چالشی در پژوهش باشیم.
- Harking:
فرضیه سازی از نتایج و تحلیل نتایج بر اساس آنچه خود انتظار داریم که به آن برسیم (سوگیری) و نه بر اساس آنچه به واقع وجود دارد.
- Suppression of replication studies:
سرکوب مطالعات تکراری، به این معناست که محقق مطالعات انجام شده در مورد یک موضوع را تکراری و بی نتیجه بداند. در این صورت وی بدنبال این موضوع خواهد بود که مسائل جدیدی را بوجود بیاورد که تا کنون وجود نداشته است. (این عمل قاعدتاً صحیح نیست چرا که انجام پژوهشهای متعدد در مورد یک موضوع مانند گذاشتن آجر به روی آجرهای قبلی جهت تکمیل یک موضوع است و هرکس به تنهایی نمیتواند به خلق تئوری بپردازد. در بسیاری از پژوهشهایی که در حال حاضر انجام میشوند متاسفانه این مشکل به چشم میخورد که عناوین جدید و ناشنیده در یک حوزه برای اساتید و حتی دانشجویان جذاب است و مسائلی که در مورد آن پژوهشهای متعددی انجام شده است، مانند فرسودگی شغلی، فرهنگ سازمانی نظایر آن مورد علاقه پژوهشگران نیست در حالی که بالا بودن میزان پژوهشها در این زمینه، به معنای حل شدن مشکل موجود نیست).
- Suppression of Null results:
سرکوب فرض صفر آماری؛ مثبت بودن فرض صفر که بمعنای تایید نشدن فرضیه تحقیق است معمولا خوشایند محقق نیست. چرا که محقق همیشه در صدد است فرضیه تحقیق تایید شود. اگر محقق این فرض را نادیده بگیرد قطعاً پژوهش وی دچار نقصان و بیماری خواهد بود.
- Basic research not well regarded:
پژوهش های بنیادین بخوبی در نظر گرفته نمی شوند. بسیاری از پژوهش ها مانند پژوهش های بنیادین نتیجه آنی ندارند و تنها زمینه را برای انجام پژوهشهای بعدی آماده میکنند. بنابراین محقق نبایدحتما بدنبال نتیجه آنی باشد.
نتیجه گیری:
با توجه به آنچه در مورد بیماریهای پژوهشی و علل آن گفته شد می توان دریافت که بسیاری از پژوهشها ممکن است در ابتدا مثبت و مطلوب به نظر برسند اما با دقت بیشتر ممکن است نتایج آنها معیوب و ناقص باشد. عدم کیفیت در پژوهش باعث بوجود آمدن بحران و زیر سؤال رفتن دانش می شود و دانش نامطلوب نمی تواند موجب آگاهی در عمل شود.
توجه به بیماریهای پژوهشی بسیار مهم و قابل ملاحظه است. آنتوناکیز معتقد است این مسائل مختص پژوهشهای روانشناسی نیست بلکه پژوهشهای کاملاً تجربی نیز ممکن است از لحاظ اعتبار دچار مشکل باشند. بطور مثال در مطالعه مروری که توسط سخنران و همکارانش صورت گرفته است یافته ها نشان داد که پژوهشگرانی که در مورد «رهبری» مطالعاتی را انجام داده اند، در بیشتر از ۹۰ درصد مواقع نتوانسته اند موقعیت علی را که در پژوهش ادعا کردهاند طراحی و برآورد نمایند. همچنین یافته های مطالعه مروری دیگری که آنتوناکیز و همکارانش انجام دادند نشان داد که ۷۳/۷۹ درصد مقالات دارای یک یا چند تهدید روایی درونی هستند ودر واقع تنها ۲۷/۲۳ درصد مقالات نتایج خود را بدرستی اعلام کرده اند.
در ادامه سخنران، مثال های دیگری را در این زمینه ارائه داد که همگی نشان دهنده اهمیت توجه به صحت اطلاعات در مقالات و پژوهش هاست.
تهیه کننده: زهره زین‌الدینی
با تشکر از: حامد عباسی کسانی، زهره زین‌الدینی، سمیه رحیمی، پرستو علیخانی و زهره جعفری‌فر