مدرس کارگاه: آقای دکتر اصنافی
زمان برگزاری کارگاه:
حجم روز افزون منابع اطلاعاتی، نیاز به روزآمد شدن اطلاعات را می طلبد که در این میان تنها کتاب کافی نیست باید به همه قالبها و انواع منابع اطلاعاتی اعم از کتاب- مجله – پایان نامه ها-فایلهای آموزشی ویدئویی و صوتی در چرخه گردش اطلاعات و نشر اندیشید.
چند عامل در گردش اطلاعات موثر است. این عوامل شامل:
- تولیدکنندگان اطلاعات یعنی دانشگاهها و موسسات پژوهشی است
· ناشران این اطلاعات یعنی الزویر، اشپرینگر، وایلی، بنیاد ملی علوم – تیلور و فرانسیس- ابسکو- امرالد – سیج و سایر ناشران که از بین این ناشران تنها بنیاد ملی علوم که وابسته به دولت ایالات متحده است، سایر ناشران خصوصی هستند. تمرکز فعالیت ناشران فقط روی کتاب نیست. بلکه مجلات، پایان نامه ها و سایر انتشارات به خصوص محصولات الکترونیکی در زمره فعالیت این ناشران قرار می گیرد.
· نمایه سازان اطلاعات شامل اسکوپوس، وب آو ساینس( هم اکنون تامسون رویترز نام گرفته) و آی اس سی هستند که در ادامه به آنها می پردازیم، فروشندگان این اطلاعات نیز نورمگز، ابسکو، مگ ایران و سیویلیکا و… است.
SCOPUS: بزرگترین پایگاه اطلاعاتی «چکیده» و «استنادی» جهان است؛ یعنی علاوه بر چکیده مقالات، دارای فهرست منابع هر مقاله نیز بوده و بدین ترتیب امکان محاسبه تعداد استنادات به هر مقاله را فراهم می‌کند. از این رو میتوان دریافت هر مقاله در مجموعه، تاکنون چند بار توسط سایر مقالات مورد استناد قرار گرفته است که این خود شاخصی برای تعیین کیفیت مقاله می‌شود. همچنین مؤثرترین کشورها، نشریات، مؤسسات علمی، آثار و دانشمندان از این طریق مشخص میشوند. اسکوپوس اواخر سال ۲۰۰۴ از سوی الزویر (ناشر هلندی) راه اندازی شد. این پایگاه با همکاری ۲۱ مؤسسه از سراسر جهان ارائه شده و به سرعت رقیب جدی موسسه اطلاعات علمی شد که قریب ۵۰ سال پیشرو نمایههای استنادی در جهان بود. این پایگاه روزانه آپدیت می‌شود. در ادامه لینکی های را مشاهده می کنید که به ترتیب شامل:
تشخیص اینکه آیا ژورنالی که انتخاب کردید در تامسون رویترز ایندکس شده است یا خیر
http://mjl.clarivate.com/cgi-bin/jrnlst/jlresults.cgi?PC=EX
تعیین رتبه اسکوپوس ژورنال https://journalmetrics.scopus.com/
برای مشخص کردن ضریب تاثیر http://www.bioxbio.com/if/html/ETR&D-EDUC-TECH-RES.html
سامانه رتبه بندی نشریات علمی کشور https://journals.msrt.ir/
Web of science: یک نمایه استنادی علمی است که توسط تامسون رویترز ایجاد شده است که جستجو استنادی جامع را فراهم می‌کند. همچنین دسترسی به پایگاه داده‌های مختلف را هم می‌دهد. این پایگاه (wow) یک نمایه استنادی است که بر این واقعیت است که استناد در علم به عنوان ارتباط بین اقلام تحقیقات مشابه بکار گرفته می‌شود و منجر به تطبیق و یا ارتباط با ادبیات علمی، مانند مقالات مجلات، کنفرانس‌ها، چکیده‌ها، و غیره می‌شود.یوجین گارفیلد، “پدر نمایه سازی استنادی از ادبیات آکادمیک” است که راه‌اندازی نمایه استنادی علوم (SCI)توسط او، منجربه ایجاد پایگاه وب آو ساینس شد.
هم اکنون وب آو ساینس مشتمل بر سه پایگاه زیر است:
- نمایه استنادی علوم – گسترش یافته (Science Citation Index Expanded)
- نمایه استنادی علوم اجتماعی (Social Sciences Citation Index)
- نمایه استنادی علوم انسانی و هنر (Art & Humanities Citation Index)
در اواخر سال ۲۰۰۹، چهار نمایه استنادی دیگر نیز به پایگاه وب آو ساینس اضافه شد؛ از این رو، هم اکنون وب او ساینس از هفت نمایه استنادی تشکیل شده است.
ISC: نظام استنادی علوم کشورهای اسلامی، نخستین نظام رتبه بندی استنادی در جمهوری اسلامی ایران است که توسط مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری شیراز تهیه شده است.
پس از ISI (پایگاه استنادی علمی که اکنون تامسون رویترز است) و اسکوپوس (در هلندISC ( (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) سومین پایگاه استنادی برای سنجش عملکرد پژوهشی کشورها محسوب می شود که ۵٧ کشور در آن مشارکت دارند.
سه الگوی دسترسی به منابع الکترونیکی وجود دارد:
- الگوي دسترسي آزاد؛ در الگوي دسترسي آزاد، بهره‌گيران مي‌توانند بدون پرداخت هزينه و گاه ازطريق ثبت نام به منابع دسترسي يابند
- الگوي دسترسي انفرادي؛ در الگوي دسترسي انفرادي، هر فرد براي دسترسي به مجله الکترونيکي بايد مشترک شده و با پرداخت هزينه، کلمه عبوري را دريافت نمايد.
- الگوي دسترسي سازماني؛ مثل دسترسی به منابع توسط دانشگاه.
- جنبش open accessبرعلیه ناشرانی و مجلات علمی که هزینه زیادی دریافت میکردند شکل گرفت تا دسترسی به منابع رایگان را آسان کند. نکتهی که در اینجا مطرح است اینکه اگر کسی بخواهد به منابع رایگان مثلا مجلات دسترسی پیدا کند باید به ۳۵ شاخص توجه نمایندکه در اینجا به چندتای آنها اشاره میکنیم، از جمله اینها:
- روزآمد بودن مجله- مشخص بودن نام نويسندگان مقالات- تمام متن بودن مقالات- داشتن عنوان مشخص- مشخص بودن سال انتشار- دارا بودن منابع و مآخذ براي مقالات مجله- داشتن بايگاني از شماره هاي پيشين مجله- دارا بودن فهرست مندرجات- دارا بودن چكيده براي مقالات مجله- امكان جستجو درمجله- بارگذاري سريع مقالات- داوري شدن مقالات- داشتن نشاني و دامنه مشخص- امكان برقراري تماس با مجله ازطريق پست الكترونيكي- مطابقت با نيازهاي آموزشي و پژوهشي دانشگاه- امكان برقراري پيوندهاي مختلف به خصوص دربخش منابع و مآخذ مقالات- خدمات آگاهي رساني درزمينه روزآمدسازي مجله- داشتن هيأت تحريريه- تعداد مقالات مندرج درمجله- ناشر،سازمان يا مؤسسه پشتيباني كننده مجله- دارا بودن كليد واژه هاي اصلي براي هرمقاله- نمايه و چكيده شدن مقالات درابزارهاي نمايه سازي و چكيده نويسي موجود.
شیوه های دسترسی آزاد به اطلاعات و آثار علمی:
۱- به وسیله انتشار مقالات علمی در مجله های با دسترسی آزاد که از آن تحت عنوان راه طلایی [i] نام برده شد.
۲- از طریق واسپاری Repository)) مقالات منتشر شده درآرشیوها یا مخازن مجلات چاپی یا الکترونیکی که از آن تحت عنوان راه سبز[ii] نام برده می شود که به دو شکل انجام می شود:
الف) واسپارگاه موضوعی: در یک حوزه خاص (E-LIS در حوزه کتابداری؛ arXiv در حوزه فیزیک).
ب) واسپارگاه سازمانی: آثار علمی یک دانشگاه ویژه ای را گردآوری، سازماندهی و توزیع می کند. مانند واسپارگاه دانشگاه کلگری کانادا و بنسخه الكترونيكي مجله علوم پزشكي ايران كه به وسيله دانشگاه شيراز به زبان انگليسي منتشر مي‌شود و رايگان بر روي وب در دسترس همگان قرار دارد.
۳- از طریق خود- آرشیوی (Self-archiving) یا خود- ناشری مقاله در وبگاه شخصی.
اخيراً برخي ناشران خصوصي نظير «اشپرينگر» نيز براي آزمون شيوه نشر دسترسي آزاد، به مؤلف حق انتخاب مي‌دهند تا ميان نشر دسترسي آزاد و نشر مبتني بر حق اشتراك يكي را انتخاب كند. در صورتي كه مؤلف خواهان دسترسي رايگان عمومي به مقاله‌اش باشد، مبلغي را پس از پذيرش مقاله اش توسط داوران مجله به ناشر مي‌پردازد و ناشر دسترسي الكترونيكي به آن مقاله را براي عموم آزاد مي گذارد.
۴- پورتال های مختلفی در دنیا وجود داد که می توان دسترسی آزاد به مجلات را فراهم سازد که شامل:
- http://www.library.uiuc.edu/: كتابخانه دانشگاه ايلينويز: اين درگاه، امكان دسترسي به ۴۷۰۰ مجله تمام متن الكترونيكي را براي كاربران فراهم آورده است. دراين پايگاه، نشاني اينترنتي، توصيف موضوعي، ناشر و شماره استاندارد براي نشريات ارائه شده است.
- http://psych.hanover.edu/Krantz/journal.html: بخش روانشناسي دانشگاه هانوفرآلمان دريك صفحه وب، مجلات الكترونيكي مربوط به روانشناسي را به صورت الفبايي سياهه كرده است و توصيفي كوتاه ازهرنشريه ارائه داده است. باكليك برهرعنوان مي توان به سايت مجله رفت و ازمحتويات آن استفاده كرد. يك موتوركاوش نيزبراي جستجوي بيشترمقالات دراين وب سايت وجود دارد كه كاربران مي توانند ازآن استفاده كنند
- http://www.journalseek.net/پایگاه دادهی طبقه بندی شده از اطلاعات مجلات در دسترس اینترنتی است که شامل ۴۱۲۷۴ عنوان است.
- https://open.library.ubc.ca/cIRcle/collections/facultyresearchandpublications/52383/items/1.0107434
- http://journals.scu.ac.ir: سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه شهید چمران امکان دسترسی باز مجلات داخلی و خارجی را فراهم نموده است
مجلات با دسترسی آزاد:
۱- http://www.wileyopenaccess.com/view/index.html
۲- https://doaj.org/about: یک فهرست آنلاین که دسترسی با کیفیت بالا و آزاد فراهم می کند. تمام خدمات DOAJ رایگان است همه داده ها آزادانه در دسترس هستند.
۳- https://journals.ut.ac.ir/list_0.html: سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران
۵- http://www.sciencedirect.com/science/jrnlallbooks/all/open-access:اسامی مجلات با دسترسی باز
دسترسی به پایان نامه های رایگان:
۱- http://www.dart-europe.eu/basic-search.php
۲- https://pqdtopen.proquest.com/search.html
۳- http://www.openthesis.org/ یک مخزن آزاد از پایانامه ها و سایر اسناد دانشگاهی است.
دسترسی به کتابهای رایگان و منابع دیگر:
۲- https://www.pdfdrive.net/category/6
۳- http://www.gutenberg.org/catalog/
۵- http://ww1.free-ebook.net/?subid1=cc185dcc-c542-11e7-b611-49e90e000876
۷- http://digital.library.upenn.edu/books/
۸- https://repository.library.northeastern.edu/
۹- https://conservancy.umn.edu/
۱۰- https://idea.library.drexel.edu/search
۱۲- http://guides.uflib.ufl.edu/ufir
۱۳- http://guides.uflib.ufl.edu/ufir/OAPF
سپردنگاهها:
سپردنگاهها امکان دسترسی به مجلات و منابع الکترونیکی را فراهم می سازد. این سپردنگاهها باید دارای جامعیت و در برگیرنده اطلاعات معتبر و موثق باشند و بهتر است به صورت موضوعی باشد و سیاست خاصی جهت تدوین اطلاعات درون آنها اتخاذ شود.برخی از این سپردنگاهها عبارتند از:
در این پایگاه، میتوان به مقالات در حیطه کتابداری و اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات، موزه و علوم آرشیوی به طور تمام متن و رایگان دسترسی داشت. دسترسی به مقالات از طریق جستجوی پیشرفته و استفاده از فیلدهایی مثل نویسنده، موضوع، سال اننشار، قالب مدرک (پی دی اف، پاورپوینت، مایکروسافت ورد) و عنوان و نیز تورق کردن امکان پذیر است. افزون براین، کاربران قادرند مقالات خود را نیز به این پایگاه اضافه کنند. نشانی پایگاه ای پرینت به شرح زیر است:
این پایگاه، یک راهنمای موضوعی از سپردنگاههای آزاد دانشگاهی و تحقیقاتی است که از ۲۰۰۶ توسط دانشگاه لاند پایه ریزی شد. این پایگاه جهت افزودن اطلاعات به سیستم خود دست به انتخاب می زند و معمولاً سایتهایی که نیاز به کلمه عبور دارند نمی پذیرد. هدف آن بررسی رشد دانش در مراکز دانشگاهی و فراهم آوری سیاهه جامع و مستند از سپردنگاههای آزاد است. تصویر زیر فراوان درصد توسعه سپردنگاهها را در جهان نشان می دهد.
در واقع او.جي. اس ابزاري آزاد براي مديريت و چاپ نشريات علمي به صورت آنلاين است و اصولا از نظام بسيار انعطاف پذير سردبيري براي مديريت و چاپ نشريات برخوردار است که ميتوان آنرا به طور رايگان بارگذاری و بر روي وب سرورهاي محلي نصب کرد. برنامه او. جي. اس طوري طراحي شده است که از زبانهاي مختلفي پشتيباني کند تا بتوان روي يک سايت چندين نشريه با زبانهاي مختلف را کنار هم قرار داد. مدير سايت مي تواند زمان پيش فرض سايت را تعيين کرده و زبانهاي ديگري را که براي نسخه هاي مختلف يک شماره لازم هستند به نظام اضافه کند.
تهیه کننده: ثریا خزایی